جناب کمیل بن زیاد می گوید که روزی از مولایمان امیرالمومنین علی علیه السلام پرسیدم: می خواهم من را آگاه کنید در خصوص نفسم؟ حضرت فرمودند: ای کمیل! کدامیک از نفس ها را می خواهی به تو بشناسانم؟ عرض کردم: ای مولای من! آیا او غیر از یک نفس است؟
حضرت فرمودند: ای کمیل! به درستی که آن چهار نفس است؛ نامیه نباتیه، حسیه حیوانیه، ناطقه قدسیه و کلیه الهیه، برای هر کدام از اینها پنج قوی و دو خاصیت وجود دارد.
و اما نفس نامیه نباتیه پنج قوی دارد که عبارتست از: کشندگی، جذب کنندگی، هضم کنندگی، دفع کنندگی و رشد کنندگی و دو خاصت دارد که زیادت و نقصان است. این نفس برخاسته از کبد است.
و اما نفس حسیه حیوانیه که پنج قوی دارد: شنیدن، دیدن، بوییدن، چشیدن و لمس کردن. و دو خاصیت دارد که رضایت و غضب است. این نفس برخاسته از قلب است.
و اما نفس ناطقه قدسیه که پنج قوی دارد که فکر و ذکر و علم و حلم و تیزفهمی است، این نفس از هیچ چیزی برخاسته نیست(منشـأ مادی ندارد) و شبیه ترین چیزها به نفوس آسمانی و ملکوتی است. ضمنا دو خاصیت دارد که نزاهت و حکمت است.
و اما نفس کلیه الهیه که پنج قوی دارد: ارزش پیدا کردن در عین فنا و نابودی، نعمت در عین شقاوت و سختی، عزت در ذلت، فقر در عین غنی بودن و صبر در بلا، همچنین دو خاصیت دارد که رضا و تسلیم است. مبدأ این نفس از خداوند است و به سوی او باز می گردد. خداوند تعالی فرموده است: از روح خودم در آن دمیدم و همچنین خداوند فرموده است: ای نفس مطمئنه! به سوی پروردگارت بازگرد درحالیکه راضی هستی و اما میانه تمایی این نفوس عقل است.
